Để rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện, mỗi người trong chúng ta cần phải có sự tự chủ, khiêm tốn, hiếu kỳ… Việc còn lại hãy để Phá tan sự ngụy biện (Asking the right questions) dẫn chúng ta đi. 

Vì sao chúng ta cần có tư duy phản biện? 

Câu trả lời là thế giới chúng ta đang sống quá ồn ào và nhiễu loạn. Về mặt cá nhân, nếu không có được tư duy phản biện, chúng ta có thể bị “dắt mũi” bởi rất nhiều cá nhân/ tổ chức muốn tác động lên chúng ta, khiến chúng ta hành động để mang lại nhiều hơn nữa lợi ích cho bản thân họ/ tổ chức của họ. 

Đơn cử với câu hỏi: thực phẩm biến đổi gen (GMO) có tốt cho sức khỏe không? Chỉ trong chưa đầy một giây, công cụ tìm kiếm uy tín nhất thế giới Google đã trả về cho chúng ta hơn 1 triệu kết quả, trong đó đa số các bài viết ở các trang đầu tiên đều nêu lên những điểm tích cực của GMO; về mặt tác hại của loại thực phẩm này thì lập lờ quan điểm: chưa có chứng cứ khoa học nào khẳng định sử dụng GMO gây hại cho sức khỏe. 

Tuy nhiên, nếu đặt ra các câu hỏi phản biện: những thông tin này có chính xác hay không? Có các bài báo, nghiên cứu khoa học nào có kết quả trái ngược hẳn với kết luận nói trên không? Tại sao có một số nhà khoa học/ tổ chức trên thế giới lại ra sức bảo vệ GMO? Việc làm của họ nhằm mục đích lớn nhất là giải quyết vấn đề thiếu lương thực của nhân loại, hay sâu xa hơn là phục vụ cho lợi ích của cá nhân/ tổ chức họ?... Đào sâu tìm hiểu, mỗi người chúng ta có thể tìm ra được rất nhiều thông tin còn bị che lấp về GMO, từ đó đưa ra được những quyết định đúng đắn, ảnh hưởng sát sườn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bản thân. 

Có thể thấy rõ: Tư duy phản biện – không dễ dàng chấp nhận những thông tin được đưa đến, mà liên tục đặt ra các câu hỏi để kiểm tra, tìm hiểu, xác nhận… về tính chính xác của những thông tin đó – giúp mỗi người chúng ta có thể có khả năng phân tích tốt hơn, nhằm củng cố niềm tin đã có hoặc đưa ra được những quyết định tốt hơn cho cuộc sống của chính mình. 

Ở khía cạnh một tổ chức/ doanh nghiệp, kỹ năng tư duy phản biện có thể giúp tổ chức/ doanh nghiệp luôn có được những quyết định đúng đắn trong mọi hoạt động của mình. Bởi kể cả những người tài giỏi nhất cũng không thể tường tận mọi khía cạnh trong hoạt động của tổ chức, để đưa ra được những quyết định tốt nhất. Trong trường hợp này, trí tuệ, kinh nghiệm của tập thể được đưa ra dưới hình thức tư duy phản biện sẽ là phương thuốc diệu kỳ cho sự phát triển vững bền của tổ chức/ doanh nghiệp. 

Tự chủ, khiêm tốn, hiếu kỳ… để rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện

Để phản biện, chúng ta cần đặt ra những câu hỏi đúng cho tác giả bài viết, hoặc người đưa ra chủ trương, đường lối, quyết định… Nhưng không phải ai cũng cảm thấy thoải mái khi buộc phải đưa ra các lý lẽ để giải thích, bảo vệ quan điểm của mình. Bị đặt câu hỏi phản biện có thể khiến nhiều người cảm thấy khó chịu như đang bị thẩm vấn trước tòa, thậm chí cảm thấy như bị đe dọa… Vì vậy, kỹ năng phản biện đòi hỏi người dùng phải biết sử dụng một cách khéo léo, để không làm phá hỏng các mối quan hệ vì sự khó chịu của những người xung quanh. Hoặc trước khi sử dụng kỹ năng này, người dùng cần công khai mục đích để tạo sự thoải mái cho người bị phản biện. 

Còn để rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện, mỗi người trong chúng ta cần phải có sự tự chủ, khiêm tốn, hiếu kỳ, cởi mở… Tự chủ để giữ được niềm tin nếu quan điểm đó là đúng đắn, và kiểm soát được cảm xúc khi trở thành người bị phản biện. Khiêm tốn thừa nhận rằng: kể cả những người thông minh nhất thế giới vẫn có thể mắc sai lầm, điều này sẽ giúp chúng ta cởi mở hơn và luôn nhìn thấy cơ hội hoàn thiện sự hiểu biết của bản thân trong các cuộc phản biện, đồng thời nỗ lực hoàn thiện hơn nữa kỹ năng phản biện của mình. Tương tự như thế, sự hiếu kỳ sẽ khiến bản thân mỗi người biết lắng nghe, đọc và học hỏi thực sự, để có cơ sở kiến thức vững chắc cho tư duy phản biện của bản thân… 

Phá tan sự ngụy biện- Cuốn sách dẫn nhập xuất sắc về tư duy phản biện 

Những nội dung kể trên chỉ là một phần nội dung được đề cập trong hai chương đầu tiên của cuốn sách Phá tan sự ngụy biện (Asking the right questions) vốn được đánh giá là một trong số ít các cuốn sách dẫn nhập xuất sắc nhất về tư duy phản biện trên thế giới. 

Chứa đựng 40 năm kinh nghiệm giảng dạy về tư duy phản biện của hai tác giả M. Neil Browne & Stuart M. Keeley, Phá tan sự ngụy biện (Asking the right questions) là cuốn sách súc tích, dễ đọc với nhiều bài tập thực hành thú vị. Cuốn sách sẽ dẫn dắt bạn đọc “nhập môn” hành trình học hỏi về kỹ năng tư duy phản biện một cách xuất sắc. 

Thực tế, phiên bản tiếng Anh của cuốn sách - đã được nhà xuất bản đa quốc gia Pearson tái bản đến lần thứ 12, phát hành trên toàn thế giới, và được coi là giáo trình giảng dạy về tư duy phản biện tại rất nhiều trường PTTH, cao đẳng và các trường đại học tại Anh và Mỹ. Phá tan sự ngụy biện cũng nằm trong Top 30 cuốn sách hay nhất về tư duy phản biện, theo kết quả đánh giá của cộng đồng đọc sách lớn nhất thế giới Goodread và nhiều trang báo uy tín. 

Ở hai chương đầu của cuốn sách, bên cạnh chuyện chỉ ra cho độc giả lợi ích của việc phát triển tư duy phản biện thông qua hành động đặt câu hỏi đúng, các tác giả cuốn sách còn vạch rõ các lằn ranh gây trở ngại cho kiểu tư duy này từ khía cạnh chủ quan cũng như khách quan. Đó là thói quen sử dụng hệ thống tư duy nhanh, dựa vào những thông tin sẵn có, bị hiệu ứng hào quang hay định kiến chi phối, hoặc việc tự cho mình là trung tâm… 

Ở 11 chương tiếp theo của cuốn sách Phá tan sự ngụy biện (Asking the right questions), độc giả sẽ được hướng dẫn chi tiết từng bước của quá trình tư duy phản biện bằng cách đặt ra và trả lời các câu hỏi: Đâu là chủ đề và kết luận? Đâu là các lý lẽ? Thông tin đó có chứa đựng những từ hoặc cụm từ có nghĩa mơ hồ không? Đâu là các giả định về giá trị và miêu tả? Có các ngụy biện trong lý luận không?… 

Rành rẽ lối tư duy này, độc giả có thể chuyển đổi từ việc tiếp nhận thông tin một cách thụ động, sang việc phân tích, tổng hợp… và cuối cùng là rút được ra cho bản thân, tổ chức những kết luận và quyết định đúng đắn nhất. 

“Tư duy phản biện dạy cho bạn các kỹ năng và thái độ khiến bạn tự hào vì đã tìm ra được những đáp án hợp lý một cách có lý trí. Tư duy phản biện khuyến khích bạn lắng nghe và học hỏi từ người khác, cùng lúc đó cân nhắc giá trị mà người khác đưa ra. Theo cách này bạn học được một điều rằng: chúng ta phụ thuộc vào người khác, nhưng đó là sự phụ thuộc có lựa chọn. Do đó tư duy phản biện giải phóng bạn, trao cho bạn quyền tự quyết định sẽ trở thành người như thế nào.” (Phá tan sự ngụy biện (Asking the right questions).

Đọc thêm: 30 cuốn sách hay nhất về tư duy phản biện

Việt Hà- Chuyên viên truyền thông, Blogger điểm sách& lan truyền cảm hứng vui sống

Nếu bạn thích bài viết này, hãy chia sẻ nhé. Cảm ơn bạn nhiều!